نقد و بررسی طنز، هجو و عزل از مشروطه تا 1332

طنز و شوخ طبعی یکی از انواع شعر غنایی است که ظهور آن بخصوص بعد از انقلاب مشروطیت منشا تحولاتی مهم در ادبیات فارسی گشته است . در این پایان نامه به نقد و بررسی طنز، هجو و هزل از مشروط تا 1332 پرداخته شده است . ابتدا چون تعاریف دقیقی از سه اصطلاح مذکور وجود نداشت با بررسی آثار و تعاریف صاحب نظران، تعریف های نسبتا دقیقی از آنها ارائه گردید و براساس این تعاریف به سیر تاریخی این سه نوع، بطور اختصار اشاره شد و از میان شاعران و نویسندگان دوره مشروطه تا 1332 نیز، ده نفر بعنوان نمونه، که بشکلی دارای برجستگی خاص بوده اند برگزیده شده اند و به نقد و قررسی آثار آنها اقدام گریده است . این ده نفر عبارتند از نسیم شمال، علی اکبر دهخدا، محمدعلی جمالزاده، میرزاده عشقی، عارف قزوینی، ایرج میرزا، صادق هدایت ، جلال آل احمد، ابوالقاسم حالت و ملک الشعرای بهار. در این تحقیق معلوم شد طنز سخنی است انتقادی وخنده آور که به قصد اصلاح و تکامل جامعه بیان می گردد و هجو سخنی است کینه توزانه که به قصد از بین بردن شخصیت و آبروی فرد مورد هجا، با کلمات زشت و رکیک گفته می شود و هزل سخنی است شوخ طبعانه که برای خنداندن مخاطب و خوش داشتن اوقات او بیان می گردد. در سیر تاریخی نیز معلوم شد که طنز تا قبل از مشروطه کم و بینش رواج داشته است ، اما بیشتر در قالب حکایاتی کوتاه به امور اخلاقی و گاهی اجتماعی توجه می شده است . ولی از زمان مشروطه طنز سیاسی به وجود می آید و همراه آن طنزهای اجتماعی و فرهنگی نیز رشد می یابند. در کل طنز دوره مشروطه همچون آیینه ای تمام نما در مقابل اوضاع و احوال سیاسی اجتماعی و فرهنگی آن دوره است . هجو از ابتدای شعر فارسی تا دوران مشروطه کم و بیش رواج دارد ولی از دوره مشروطه به بعد از رونق آن کاسته می شود. در این دوره هجوها بیشتر رنگ و بوی سیاسی دارند. هزل در آثار رسمی ادبی در گذشته و در دوره معاصر چشم گیر نیست ، در دوره معاصر هزل بیشتر در مجلات و روزنامه رواج می یابد که این هزلها از نظر ادبی ارزش چندانی ندارد. در میان افراد مورد تحقیق نسیم شمال در نظم و دهخدا در نثر پیشقدم بوده اند و از نظر کثرت و تنوع آثار نسیم شمال و ابوالقاسم حالت در میان شاعران برتر از دیگران می باشند و هر دو از نظر ابتکار و نوآوری در ساختار و محتوا نیز در صدر قرار دارند. در میان نثر نویسان، دهخدا صاحب سبک و ابتکار است ، ولی آثار او حکایت گونه است ، حکایات دهخدا در آثار جمالزاده برای اولین بار به شکل داستان کوتاه در می آید و صادق هدایت این داستانها را تکامل می بخشد و ساختاری مستحکم در ادبیات داستانی طنزآمیز پایه گذاری می کند. در کل طنز دهخدا ستزه جو و پرخاشگر است . طنز جمالزاده شاد و سطحی است و بیشتر به ظواهر می پردازد و طنز صادق هدایت عمی و درون گرا و موثرتر است صادق هدایت ساختار داستانی طنزآمیز و تنوع محتوا نسبت به جمالزاده و جلال آل احمد برتر است . در دوره مشروطیت مجلات و رزنامه ها بار عمده چاپ و نشر آثار طنزآمیز را به عهده داشته اند و کم و بیش همه آنان با مساله توقیف و تعطیلی روبرو بوده اند.